Zasady horyzontalne i karta praw podstawowych UE
Instytucje oraz Beneficjenci realizujący program regionalny Fundusze Europejskie dla Świętokrzyskiego 2021-2027 (dalej: FEŚ), zgodnie z zapisami Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027, zobowiązani są do przestrzegania horyzontalnych zasad równościowych, czyli rozumianych łącznie:
- zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami,
- zasady równości kobiet i mężczyzn.
Zasada równości szans i niedyskryminacji to wdrożenie działań umożliwiających wszystkim osobom sprawiedliwe i pełne uczestnictwo we wszystkich dziedzinach życia, bez względu na ich płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
Zasada równości kobiet i mężczyzn to wdrożenie działań mających na celu osiągnięcie stanu, w którym kobietom i mężczyznom przypisuje się taką samą wartość społeczną, równe prawa i równe obowiązki. To również stan, w którym kobiety i mężczyźni mają równy dostęp do korzystania z zasobów (np. środków finansowych, szans rozwoju). Zasada ta ma gwarantować możliwość wyboru drogi życiowej bez ograniczeń wynikających ze stereotypów płci. Jest to również uwzględnianie perspektywy płci w głównym nurcie wszystkich procesów i działań w ramach programów (tj. podczas przygotowywania, wdrażania, monitorowania, sprawozdawczości, ewaluacji, promocji i kontroli programów).
Oprócz horyzontalnych zasad równościowych Rozporządzenia Parlamentu i Rady (UE) 2021/1060 nakłada obowiązek spełnienia i przestrzegania przez cały okres realizacji FEŚ horyzontalnych warunków podstawowych.
Są to:
- warunek skutecznego stosowania Karty praw podstawowych,
- warunek wdrożenia i stosowania Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (KPP) stanowi zbiór osobistych, obywatelskich, politycznych, gospodarczych i społecznych praw w jednym, zawierającym 54 artykuły dokumencie. Karta zawiera idee leżące u podstaw Unii Europejskiej: uniwersalne wartości takie jak godność człowieka, wolność, równość i solidarność, które pomogły stworzyć przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości dla obywateli w oparciu o zasady demokracji i państwa prawnego.
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (KPON) jest pierwszym wiążącym instrumentem międzynarodowym dotyczącym praw człowieka, który odnosi się konkretnie do niepełnosprawności. Celem Konwencji jest „popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności”.
Instytucje zaangażowane w realizację programu FEŚ mają obowiązek przestrzegania postanowień Karty praw podstawowych oraz Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych na każdym etapie i w każdym procesie realizacji, czyli podczas przygotowywania, wdrażania, monitorowania, sprawozdawczości, ewaluacji, informacji i promocji oraz kontroli programu. Również Beneficjenci – zgodnie z podpisanymi umowami o dofinansowanie – zobowiązani są do przestrzegania postanowień tych dokumentów w trakcie realizacji swoich projektów.
Ponadto zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu i Rady (UE) 2021/1060 jak i zapisami Umowy Partnerstwa wdrażanie funduszy europejskich będzie realizowane zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz zasadą „nie czyń poważnych szkód” (ang. DNSH, Do No Significant Harm).
Zasada zrównoważonego rozwoju oznacza, że rozwój społeczny i gospodarczy nie może pozostawać w konflikcie z interesami ochrony środowiska i ładu przestrzennego. Projektowane działania muszą uwzględniać potrzeby przyszłych pokoleń, dlatego nie mogą naruszać równowagi przyrodniczej i przestrzennej. Wszystkie projekty realizowane będą z uwzględnieniem potrzeb zachowania różnorodności biologicznej, zrównoważonego podejścia do użytkowania zasobów przyrody, przywrócenia i utrwalenia ładu przestrzennego oraz wymogów ochrony obszarów cennych przyrodniczo, szczególnie ich integralności i spójności.
Zasada DNSH, czyli „nie czyń poważnych szkód” to nowa zasada, bezpośrednio powiązana z zasadą zrównoważonego rozwoju. Wszystkie projekty współfinansowane z funduszy europejskich muszą być zgodne z tą zasadą.
Zasada DNSH dotyczy niewspierania ani nieprowadzenia działalności gospodarczej, która powoduje znaczące szkody dla któregokolwiek z celów środowiskowych w rozumieniu art. 17 rozporządzenia (UE) 2020/852, tj.:
- łagodzenie zmian klimatu,
- adaptacja do zmian klimatu,
- odpowiednie użytkowanie i ochrona zasobów wodnych i morskich,
- gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym zapobieganie powstawaniu odpadów i recykling,
- zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń powietrza, wody lub ziemi,
- ochrona i odtwarzanie bioróżnorodności i ekosystemów.
Zgodność z zasadą DNSH jest równoznaczna z brakiem znaczącego negatywnego wpływu projektu na ww. cele środowiskowe. W odniesieniu do programu FEŚ opracowano dokument pn. „Analiza DNSH”, w którym dokonano oceny poszczególnych typów działań możliwych do wsparcia pod względem ich potencjalnego wpływu na 6 celów środowiskowych.